POLITIEK EN BELEID
Open brief aan ministers Carola Schouten en Kajsa Ollongren
De Nederlandse ministers van landbouw en huizenbouw. Het stikstofprobleem hoeft niet zo moeilijk te zijn als we stroomopwaarts kijken.
Beste Carola Schouten en Kajsa Ollongren,
Laat ik met de deur in huis vallen. Ik wil jullie beide graag uitnodigen voor een filmvertoning van ‘Return to Eden’, de documentaire van Marijn Poels die vorige week in première is gegaan.
Het is een film die ogen opent en enorm veel vragen oproept. Maar het mooie is, dat na het kijken van deze film ook de antwoorden dichterbij komen. En dat lijkt me een zegen als je, zoals jullie, worstelt met het stikstofprobleem.
Mag ik beschrijven hoe ik het zie?
Stroomopwaartse wijsheid
Problemen zijn als rivieren. Ze beginnen bij de bron en bewegen zich stroomafwaarts naar de zee. Jullie bevinden je vlak bij Rotterdam, bijna aan het einde van de rivier, maar toch zoeken jullie de oplossingen nog steeds stroomafwaarts.
Het is als een ziekte. Je kunt een pleister plakken. Je kunt ook voorkomen dat de wond ontstaat. En ik het geval van de landbouw kan dat wel eens een heel andere toon hebben dan het simpele ‘we moeten minder vee hebben’. De film van Marijn laat zien dat we misschien wel meer vee nodig hebben.
“De verbinding tussen mens, vee en natuur is het enige gereedschap om bodem degradatie, verwoestijning en onze klimatologische cirkel weer te kunnen herstellen. [..] Methaan is geen probleem, dat wordt op natuurlijke wijze weer afgebroken en opgenomen in gezonde bodem. Het probleem is dat veel bodem niet meer gezond is.” — Allan Savory in Return to Eden.
Ook het veranderen van veevoer is een stroomafwaarts oplossing. Ik snap de gedachte. Minder krachtvoer, mest verdunnen, minder ammonia uitstoot, minder stikstof neerslag in de natuurgebieden. Maar dat is maar een deel van het plaatje.
Wat we anders kunnen doen, is de mechanismen van de natuur echt gaan begrijpen. En kringlooplandbouw niet zien als het sluiten van een cirkeltje hier of daar, maar als landbouw die positief bijdraagt aan alle kringlopen van water en nutrienten.
We kunnen uitzoomen. We kunnen de verbanden zien tussen de verschillende problemen. En dan is het tijd om de andere kant op te kijken. Stroomopwaarts zijn de problemen ontstaan. Stroomopwaarts zijn ook de oplossingen te vinden. De zalm is niet voor niets een symbool van wijsheid.
En het begint met een levende, gezonde bodem. Als we een gezonde bodem zouden hebben, dieren een respectvolle rol zouden geven in het herstellen van die bodem én de mechanismen van onze economie eens goed onder de loep zouden nemen, zou stikstof geen probleem meer zijn.
Boerenlandschap en natuurlandschap zouden aan de randen in elkaar overvloeien en samen opbrengsten creëren voor mens, dier en plant. Ze zouden niet meer als kemphanen tegenover elkaar staan. Beide landschappen zijn namelijk gebaat bij een levende, gezonde bodem.
Eigenlijk is het simpel:
- We zoomen uit en zien het probleem met alle verbanden
- We maken een radicale visie hoe we willen dat de toekomst eruit ziet
- We gebruiken ons geld (subsidies) om aan te jagen wat aan dit plaatje bijdraagt
- We faseren uit wat we niet meer willen. Uiteraard met respect voor de bestaande situatie, maar zonder een zachte heelmeester te zijn die stinkende wonden maakt
- We hebben begrip voor alle stakeholders en communiceren helder en standvastig
Mens als heerser of als deel van ecosystemen?
Marijn Poels beschrijft haarscherp het dilemma van onze tijd. Gaan we verder op de weg van volledige controle door mensen? Of gaan we leren van de natuur? En onze wijze (en bescheiden) plek innemen als menselijk onderdeel van de ecosystemen?
Denk overigens niet dat dit betekent: geen technologie. Technologie kan zeker een onderdeel zijn van het plaatje. Maar laten we dan eens kijken naar technologie die leven ondersteunt in plaats van leven te vernietigen. En het betekent ook niet dat grootschalig niet mogelijk is. Kijk eens naar de Caring Farmers, dat zijn geen kleine vissen in de vijver.
Waarom nodig ik dan ook minister Kajsa Ollongren uit voor de filmvertoning?
Omdat landbouw, woningbouw en het stikstofprobleem verbonden zijn. In dit artikel heb ik er al eens over geschreven, maar er kan zeker nog veel meer over worden gezegd. Oplossingen ontstaan als we de problemen en hun verbanden eens diep in de ogen kijken.
En dat betekent in het geval van woningbouw dat we slimmer moeten kijken wat er allemaal beschikbaar is in onze lokale omgeving en dat we dat optimaal benutten.
Ook huizen zijn gebaat bij een gezonde bodem. We zouden in onze bouw de transitie kunnen maken naar het gedachtegoed van gezonde schuilplaatsen. Met voldoende natuurlijke ventilatie. En laten er nu ook al initiatieven in Nederland zijn die landbouw en huizenbouw samen bekijken en tot oplossingen komen.
Dwarskijkers en Frisdenkers
Na de filmvertoning stel ik voor om het licht van een aantal wijze personen in Nederland over het stikstofprobleem te laten schijnen. Mensen die snappen waar ik het over heb, als ik zeg uitzoomen en stroomopwaarts denken.
Laten we beginnen met Marijn Poels zelf en twee andere personen uit de film, Maddie Akkermans en Ties van de Hoeven van The Weathermakers.
Marijn en ik, wellicht aangevuld met Maddie, een boer en een bouwer, zouden graag met jullie in gesprek gaan na de film en kort toelichten wat ‘stroomopwaartse wijsheid’ in de landbouw en woningbouw kan betekenen.
Maar wellicht zijn er meer mensen die (van afstand) wijsheid willen toevoegen aan dit initiatief. De vorm ga ik met ze bespreken als jullie inderdaad ingaan op onze uitnodiging voor deze filmvertoning met gesprek. Ik heb zelf zoveel geleerd van deze mensen, dat ik jullie dat ook gun!
Voor wetenschappelijke wijsheid denk ik aan de professoren Pablo Tittonell (agroecologie en landschappen Groningen) en Louise Vet (evolutionaire ecologie Wageningen). En laten we daar dan de Rotterdamse professoren Jan Rotmans (transitie) en Kees Klomp (betekeniseconomie) aan toevoegen.
Uiteraard vragen we een paar Caring Farmers om hun wijsheid. Ruud Zanders van Kipster, Annette Harberink van Keizersrande, Geert van der Veer van Herenboeren, Marcel Jacobs van People’s Farm of anderen.
Dan vragen we wijsheid aan Arie Voorburg van Arcadis met zijn heldere visie op Urban Systems, AI en VR en zijn projecten met de honor’s studenten van de Universiteit Maastricht. Ooit heeft hij al een plan gemaakt voor het holistisch oplossen van het woningprobleem in onze steden. Maar zijn visie liep toen nog te ver voor de troepen uit.
We vragen wijsheid aan Jan Jongert van architectenbureau Superuse Studios. En met een design-blik vragen we input van Daan Roosegaarde en Klaske Postma.
Natuurlijk kan de wijsheid van Marjolein Jonker van Tiny House Nederland niet ontbreken. En we vragen de visie van Chantal van Schaik en Sandra Nap van Holland Houtland. Zij hebben een briljant plan om de business cases van boeren en bouwers te verbinden. Ze zetten zich in voor het lokaal verbouwen van gezonde bouwmaterialen, zoals bamboe en industriele hennep, om daarmee meteen de grond te verbeteren.
En om de belangrijkheid van water niet onderbelicht te laten, vragen we aan de Nederlandse gezant voor water, Henk Ovink om ons wat waterwijsheid mee te geven. Net als Li An Phoa, de vrouw die aan banken en overheden laat zien dat gezonde rivieren een indicator kunnen zijn voor een gezonde economie.
Natuurlijk willen we ook de ideeën van Building with Nature daarin meenemen, Henk Nieboer.
Mijn partners in gezonde gebouwen Michel Weijers, directeur van het Cradle to Cradle Expolab en Piet Eichholz, professor Universiteit Maastricht (vastgoedfinanciering), hebben vast ook wijsheid te delen met jullie.
Denk overigens niet dat iedereen het met elkaar eens zal zijn in deze groep. Ook dwarskijkers en frisdenkers hebben zo hun stokpaardjes. Maar Marijn en ik willen er graag voor zorgen dat jullie een verzameling frisse, dwarse ideeen krijgen die werkelijk hout snijden.
Het is dan aan jullie om wijze afwegingen te maken en het als plan verder uit te werken. Maar het voordeel is dat jullie een bos vol wijze bomen hebben leren kennen, waar jullie altijd nog eens bij te rade kunnen gaan als jullie in het vervolg weer eens de rivier dreigen af te drijven.
Jullie zullen ontdekken dat het helemaal niet zo moeilijk is om uit te zoomen en stroomopwaarts te gaan denken. En dat de oplossingen absoluut geen politieke kleur hebben. Ze hebben alle kleuren van een herfstige bosbodem.
De oplossingen, hoe gevarieerd ook, zullen één ding gemeen hebben. Ze zijn gegrond in een levende, gezonde bodem. Met respect voor mens en dier. Biodiversiteit staat voorop. En diversiteit van mensen staat voorop.
Vinden jullie het leuk clubje zo om wijsheid van te ontvangen?
Natuurlijk is het in deze coronatijd wat lastig om in Den Haag een geschikte plek te vinden, maar Marijn en ik nodigen jullie graag uit in Noord-Limburg. Stroomopwaarts van Den Haag, aan de Maas. Wij regelen wel onderdak, bijvoorbeeld in het Venlose stadskantoor. De 1,5 meter afstand wordt gegarandeerd.
Jullie agenda’s mogen bepalend zijn. Marijn en ik passen ons aan. Maar doe het wel snel. In oktober graag, want vanaf begin november ben ik elders in Europa nodig om upstream wijsheid te delen.
Tot ziens bij de rivier.
Met warme groet,
Désirée Driesenaar
Blue Economy Expert (o.a. Europese Commissie)
En voor degene die nu echt nieuwsgierig is geworden naar Return to Eden, hier is de film met Nederlandse ondertitels te bekijken. Gratis en onafhankelijk. Gesponsord door alle politieke kleuren van de regenboog.
En wil je reageren, voel je uitgenodigd om comments toe te voegen aan deze open brief, te praten op LinkedIn, of neem contact op via mijn website. Ik ga graag in gesprek.
Dank, Mike, voor het toevoegen van jouw wijze energie aan mijn woorden.
© Désirée Driesenaar
